Trong dòng chảy lịch sử, nghề làm sách mà sau này phát triển thành ngành xuất bản đã xuất hiện ở Việt Nam khá sớm, từ triều Lý, cùng sự ra đời của làm giấy và khắc ván in gỗ. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, bước vào thời hiện đại, song hành cùng bước phát triển đất nước, ngành Xuất bản, In và Phát hành đã không ngừng lớn mạnh và có nhiều đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trở thành một bộ phận quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Phát huy truyền thống 70 năm, ngành Xuất bản, In và Phát hành đang có bước chuyển mình mạnh mẽ thực hiện chuyển đổi số, phát triển bền vững.
Chuyển đổi số thay đổi rõ nét từng khâu trong xuất bản
Theo ông Trần Chí Đạt, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông, sách điện tử và các hình thức xuất bản trên phương tiện truyền thông hiện đại ra đời đang tạo ra một sự lựa chọn cho bạn đọc trong việc tiếp cận nội dung xuất bản phẩm. Sách điện tử không chỉ còn là những dòng chữ đơn điệu trên màn hình đọc mà sẽ có sự xuất hiện của các thành phần đa phương tiện kết hợp công nghệ thực tế ảo và thực tại tăng cường. Nội dung sách sẽ có những video clip mô phỏng, kết hợp các thiết bị như kính 3D thực tế ảo, sẽ giúp độc giả có được những trải nghiệm tuyệt vời đối với một số loại sách như sách hướng dẫn du lịch, sách kỹ nghệ thực hành,...
Sách điện tử và các hình thức xuất bản trên phương tiện truyền thông hiện đại ra đời đang tạo ra một sự lựa chọn cho bạn đọc.
"Thực tế cho thấy, chuyển đổi số trong lĩnh vực xuất bản đã từng bước diễn ra trong các khâu của hoạt động xuất bản, thể hiện rõ nhất là trong các hoạt động marketing, bán hàng trên các trang thương mại điện tử, xuất bản điện tử. Hầu hết các nhà xuất bản, công ty sách đã thúc đẩy ứng dụng công nghệ vào trong hoạt động xuất bản, phát hành. Các kênh phát hành cũng sẽ được mở rộng, vượt ra ngoài khuôn khổ của các kênh phát hành truyền thống với các hệ thống phát hành trực tuyến được xây dựng theo công nghệ đa nền tảng, đa giao diện.
Nghĩa là tương thích và phù hợp với mọi chủng loại thiết bị, kích thước màn hình, nền tảng công nghệ thiết kế ra thiết bị và phần mềm điều khiển thiết bị đó. Hiện nay, các loại hình sách mới như ebook, audiobook, video book đã xuất hiện ngày một nhiều hơn trên thị trường xuất bản Việt Nam, không chỉ đáp ứng nhu cầu của bạn đọc thông thường mà còn đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng khách hàng đặc biệt khác như học sinh các cấp học, người khiếm thị,...", ông Đạt nhận định.
Ông Đạt cho rằng, chuyển đổi số giúp công tác biên tập trở nên nhanh gọn hơn rất nhiều. Nhiều khâu công việc hiện nay thuộc về biên tập viên có thể sẽ được đảm nhiệm bởi hệ thống máy móc tự động hay những robot thông minh. Hệ thống máy móc có thể được lập trình để rà soát các lỗi morat, thậm chí là biên tập bản thảo...
Công tác biên tập cũng trở nên chuyên nghiệp hóa hơn khi biên tập viên có được nhiều nguồn thông tin để kiểm định, kiểm chứng và hệ thống thông tin được hệ thống hóa, giúp nhà xuất bản kiểm định được chất lượng bản thảo, kiểm soát nhanh và triệt để được những nội dung nhạy cảm nhờ ứng dụng khoa học và công nghệ. Một số nhà xuất bản, công ty sách đang chuyển dần hướng tiếp cận bạn đọc từ sách in sang sách điện tử cũng là một minh chứng sinh động và rõ rệt nhất cho chuyển đổi số trong hoạt động xuất bản. Bạn đọc chỉ cần sử dụng các thiết bị số cá nhân nhỏ gọn như điện thoại thông minh, máy tính bảng là có thể lưu trữ và đọc hàng nghìn cuốn sách ở dạng số. Việc phát hành các sách này cũng trở nên thuận tiện và nhanh chóng.
Ngành xuất bản Việt Nam luôn đi cùng xu hướng xuất bản thế giới
"Ngành xuất bản của Việt Nam luôn đi cùng những xu hướng của ngành xuất bản trên thế giới. Khi thế giới phát triển ebook (sách điện tử) thì ở Việt Nam nhiều công ty ebook ra đời. Khi thế giới nóng sốt vì audiobook (sách nói) thì ở Việt Nam audiobook cũng đang phát triển. Ngành xuất bản của Việt Nam luôn đi cùng những xu hướng của ngành xuất bản trên thế giới", bà Phan Thị Thu Hà - Giám đốc NXB Trẻ khẳng định.
Bà Hà cho biết, số liệu sách điện tử nộp lưu chiểu theo thống kê năm 2020 là 2.000 xuất bản phẩm điện tử, năm 2021 là 2.300 xuất bản phẩm và 6 tháng đầu năm 2022 là 1.142 xuất bản phẩm. Có hai nguyên nhân chính có thể lý giải cho sự tăng trưởng trở lại này. Thứ nhất, việc cấp phép hoạt động xuất bản điện tử cho các nhà xuất bản đã được thúc đẩy nhanh hơn. Cục Xuất bản, In và Phát hành luôn tạo điều kiện và hỗ trợ để giúp các đơn vị đủ điều kiện theo quy định có thể đầu tư sản xuất - kinh doanh xuất bản phẩm điện tử.
Tính đến đầu năm 2022 đã có 12/57 nhà xuất bản được cấp phép sách điện tử. Bên cạnh các nhà xuất bản còn có một số công ty cũng được cấp phép phát hành sách điện tử. Thứ hai, từ năm 2019, một số ứng dụng sách nói đã ra đời, như Fonos, Voiz FM, Waka,... Các ứng dụng này đã nhanh chóng bắt kịp và đáp ứng đúng nhu cầu của độc giả, đặc biệt trong hai năm đại dịch Covid-19 hoành hành (2020, 2021). Đến nay, ebook vẫn đang tồn tại bên cạnh audiobook ngày càng lớn mạnh. Trong 6 tháng đầu năm 2022, các công ty phát hành audiobook đều có báo cáo kết quả kinh doanh tăng trưởng rất khả quan.
Ông Nguyễn Cảnh Bình (Ảnh: Phạm Hải).
Ông Nguyễn Cảnh Bình - CEO Alpha Books cho rằng một tầm nhìn xuất bản mới đang dần trở nên rõ rệt. "Chúng tôi muốn làm việc với National Geographic để các bạn nhỏ của Việt Nam có thể xem được nội dung khoa học thú vị. Tôi muốn phát triển nội dung số bán cho trường học, các hộ gia đình để những video và clip về khoa học đến được với nhiều bạn nhỏ, giống như cách mà Netflix đưa phim tới tận giường người xem.
Một việc nữa tôi muốn làm là dùng nội dung số để mang tới cho sinh viên nguồn tài liệu từ các trường đại học lớn trên thế giới như Harvard hay MIT... Các đại học lớn trên thế giới đều có kho tài liệu. Tôi muốn giúp các sinh viên của Việt Nam tiếp cận với nguồn tài liệu này. Ở nhiều ngành, giáo trình đại học của ta đã cũ và không có tính cập nhật. Sự hợp tác giữa các trường đại học hiệu quả nhất vẫn là sự trao đổi tài liệu giữa các trường. Khi đã liên kết và hợp tác với các trường đại học lớn trên thế giới, sinh viên của chúng ta phải được tiếp cận với nguồn tài liệu của họ", ông Bình chia sẻ.
Theo Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, ông Nguyễn Nguyên, trong giai đoạn sắp tới, ngành Xuất bản, In và Phát hành xác định phát triển ngành xuất bản thành ngành kinh tế - công nghệ hiện đại, chuyển đổi số thành công, đưa xuất bản điện tử thành mũi nhọn phát triển, khẳng định vị thế ngành xuất bản Việt Nam trong khu vực.
Ngành cũng sẽ tập trung một số nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp chủ yếu, trong đó có tăng cường năng lực hoạt động của ngành phù hợp với xu thế chuyển đổi số bằng việc tăng số lượng các nhà xuất bản và các cơ sở phát hành xuất bản phẩm tham gia xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử; có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư phát triển công nghệ mới vào hoạt động xuất bản, chú trọng đưa các xu hướng hiện đại dựa trên khai thác dữ liệu lớn, điện toán đám mây, Internet vạn vật và trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối...; thí điểm xây dựng nhà xuất bản số; phát triển một số sàn thương mại sách trực tuyến; xây dựng và tổ chức thực hiện hiệu quả kế hoạch chuyển đổi số trên từng lĩnh vực xuất bản, in và phát hành xuất bản phẩm.
